Kryzys kubański 1962

Tego dnia ExComm po raz pierwszy zarządził loty wywiadowcze nad Kubą na obniżonym pułapie. Przypomniało to obecnym wcześniejsze wątpliwości – jak postąpić, gdyby doszło do zestrzelenia samolotu U-2 nad wyspą. Ostatecznie uczestnicy posiedzenia zgodzili się, że wypadek taki wymagałby zdecydowanej reakcji. W protokole odnotowano: „natychmiast przeprowadzić działania odwetowe na stanowisko rakiet ziemia-powietrze”.

Spotkanie Komitetu Wykonawczego zbliżało się już do końca, gdy John Kennedy zapytał o przygotowania w południowo-wschodnim rejonie kraju na wypadek nagłego ataku rakietowego. Część tego obszaru pozostawała ponadto w zasięgu samolotów bombowych Fidela Castro. W odpowiedzi usłyszał, że przerzucono tam specjalne samoloty, wyposażone w dalekosiężne radary, normalnie pełniące służbę na północy w ramach systemu ostrzegawczego „Distant Early Warning”. Zaalarmowano w tym rejonie obronę cywilną, a stacjonujące tam samoloty bojowe rozproszono po okolicznych lotniskach.

– Tak? – zainteresował się prezydent. – Niedawno lecąc do Palm Beach, sam widziałem je stojące w jednej linii, skrzydło w skrzydło… Generale Taylor, proszę zarządzić jeszcze jedną tajną misję. Niech U-2 sfotografują nasze lotniska na Florydzie!

Filed under: Przebieg wydarzeń | Możliwość komentowania Wtorek, 23 października 1962 r., godz. 10.00 została wyłączona

W Pentagonie stawiał czoło dziennikarzom Robert McNamara. Ta konferencja trwała najdłużej. Odpowiadając na dziesiątki pytań, sekretarz obrony wyjaśniał, w jaki sposób Stany Zjednoczone dowiedziały się o budowie radzieckich baz rakietowych na Kubie, jakie w tym upatrują niebezpieczeństwo i jak zamierzają przeciwdziałać.

– Żeby być pewnym, że pana zrozumiałem – dociekał dziennikarz – powiedział pan, że nie ma środków zdolnych do unieszkodliwienia tych rakiet po wystrzeleniu?

– To są rakiety balistyczne średniego i pośredniego zasięgu, prawie na pewno wyposażone w głowice nuklearne. Mają one szybkość tylko niewiele mniejszą od rakiet międzykontynentalnych i ani Związek Sowiecki, ani my nie dysponujemy działającym systemem ich niszczenia w czasie lotu.

– Prezydent powiedział – padła jeszcze uwaga – że jeśli Kubańczycy wypuszczą głowicę nuklearną, Stany Zjednoczone dokonają odwetu.

– Atak przeprowadzony przez kubański samolot lub okręt na jeden z naszych samolotów lub okrętów spowoduje zniszczenie tego samolotu lub okrętu – odparł McNamara. – Ale skierowanie ładunku nuklearnego z powietrza lub z terytorium Kuby na którekolwiek państwo na półkuli zachodniej będzie interpretowane jako atak z terenu Związku Sowieckiego i spotka się z taką samą odpowiedzią…

Filed under: Przebieg wydarzeń | Możliwość komentowania Poniedziałek, 22 października 1962 r., godz. 19.30 została wyłączona

Rozpoczęło się pogotowie we wszystkich rodzajach amerykańskich sił zbrojnych. Okręty podwodne, wyposażone w rakiety Polaris , wypłynęły z portów i skierowały się w stronę wyznaczonych pozycji operacyjnych. Pełna gotowość zapanowała w jednostkach obrony powietrznej. Ciężkie bombowce B-52 z bombami atomowymi na pokładzie otrzymały rozkaz startu. Załogi wyrzutni międzykontynentalnych pocisków balistycznych, rozmieszczonych w zachodnich stanach, zameldowały się na stanowiskach bojowych.

Był to najważniejszy alarm w całej historii armii amerykańskiej. Ale dowódcy lotnictwa strategicznego, generałowi Thomasowi S. Powersowi, rezydującemu w Offutt Air Force Base i to nie wystarczyło. Postanowił na własną rękę przypomnieć Związkowi Radzieckiemu o amerykańskiej przewadze jądrowej. Wysyłając do wszystkich podległych sobie jednostek instrukcję alarmową DefCon 2, stawiającą je w stan gotowości do użycia broni nuklearnej, umyślnie posłużył się tekstem niezaszyfrowanym – nie mając do tego upoważnienia i nie powiadamiając ExCommu – po to, by Związek Radziecki mógł tę depeszę przejąć. W konsekwencji również meldunki o wykonaniu otrzymanych rozkazów, napływające z całego kraju do siedziby dowództwa w Omaha, nadawane były otwartym tekstem.

Filed under: Przebieg wydarzeń | Możliwość komentowania Poniedziałek, 22 października 1962 r., kilka minut po godz. 19.00 została wyłączona

W Departamencie Stanu pojawił się ambasador radziecki w Waszyngtonie Anatolij Dobrynin, wezwany przez Deana Ruska. Rusk, który zdążył przyjść ze spotkania z kongresmanami, zakomunikował Dobryninowi, że otrzymał instrukcję, aby nie odpowiadać na jakiekolwiek pytania związane z treścią dokumentów, które za chwilę wręczy ambasadorowi, ani nie komentować ich. Następnie sekretarz stanu przekazał Dobryninowi tekst telewizyjnego wystąpienia Kennedy’ego, odczytawszy niektóre fragmenty na głos. Do tekstu dołączony był osobisty list prezydenta do Nikity Chruszczowa, wyrażający między innymi obawy, że rząd radziecki nie docenia woli i zdecydowania Stanów Zjednoczonych w rozwiązywaniu międzynarodowych problemów ery atomowej.

Wstrząśnięty ambasador oświadczył sekretarzowi, że rząd USA świadomie wywołuje niebezpieczny kryzys. Dodał, że Stany Zjednoczone w istocie odmówiły rokowań w kwestiach poruszanych w wystąpieniu prezydenta, kiedy odbywały się radziecko-amerykańskie rozmowy dwustronne. Rusk nie odpowiedział na tę uwagę. Po dwudziestu pięciu minutach ambasador radziecki opuścił Departament Stanu.

– Czy mamy do czynienia z nowym kryzysem? – rzucił w jego stronę jeden z reporterów.

– Niech pan spyta sekretarza – odparł Dobrynin, wsiadając w pośpiechu do samochodu. – Będzie mógł pan sam osądzić.

Filed under: Przebieg wydarzeń | Możliwość komentowania Poniedziałek, 22 października 1962 r., godz. 18.00 została wyłączona

John Kennedy, po krótkiej kąpieli w basenie Białego Domu i lunchu z rodziną, poprowadził trzecie w ostatnich dniach oficjalne posiedzenie Rady Bezpieczeństwa Narodowego. Za cztery godziny „najlepiej strzeżony sekret w historii rządu” – jak się wyraził prezydent – miał stać się publiczną własnością. Z tego względu Rada postanowiła nadać oficjalny tytuł kręgowi doradców prezydenta, zajmujących się problemem radzieckich rakiet na Kubie i szukających amerykańskiej odpowiedzi na to posunięcie. Tak więc podczas poniedziałkowego posiedzenia, z udziałem całego Połączonego Kolegium Szefów Sztabów, formalnie powołano Komitet Wykonawczy Rady Bezpieczeństwa Narodowego. Przyjęty z tej okazji dokument Rady stwierdzał, że celem Komitetu „jest skuteczne prowadzenie operacji w trakcie obecnego kryzysu”. Komitet, działający pod przewodnictwem prezydenta, był zobowiązany do zbierania się codziennie o godzinie dziesiątej.

Na Kremlu trwało posiedzenie prezydium KC KPZR. Marszałek Malinowski przekonywał:

– Nie sądzę, aby Stany Zjednoczone były w stanie podjąć jakieś błyskawiczne kroki. Po prostu, nie są tego rodzaju państwem. Najwyraźniej to przemówienie przez radio to sztuczka w ramach kampanii wyborczej. Nawet jeśli zadeklarują, że wdzierają się na Kubę, to wciąż będziemy mieli czas się przygotować. Myślę, że nie znajdujemy się jeszcze w sytuacji, która wymagałaby postawienia  naszych rakiet w stan pełnego alarmu.

– Zgadzam się z konkluzją towarzysza Malinowskiego – odetchnął Chruszczow. – Idzie o to, że my nie chcemy rozpętać wojny, chcemy jedynie zagrozić im, powstrzymać Stany Zjednoczone w stosunku do Kuby. Trudność polega na tym, że nie zrobiliśmy jeszcze wszystkiego co zaplanowaliśmy, i nie opublikowaliśmy umowy. To tragiczne, że oni mogliby zaatakować, a my będziemy ich odpierać. To może przekształcić się w wielką wojnę!

Filed under: Przebieg wydarzeń | Możliwość komentowania Poniedziałek, 22 października 1962 r., godz. 15.00-17.00 została wyłączona

Biały Dom od świtu szykował się do nadciągającej burzy. Przygotowano miejsca do spania w schronie bombowym dla personelu i stołówkę do wydawania posiłków dzień i noc. Wszyscy pracownicy otrzymali instrukcje postępowania w razie ataku. Rano John Kennedy zatelefonował do byłych prezydentów: Eisenhowera, Trumana i Hoovera i zaznajomił ich ze swymi planami. Na godzinę dziesiątą Kennedy wezwał do siebie Artura Schlesingera. Chciał, by Schlesinger towarzyszył ambasadorowi Stevensonowi w Nowym Jorku. Schlesinger zauważył, że prezydent jest skłonny do wynurzeń.

– To zadziwiające – powiedział Kennedy – że nikt z wywiadu nie przewidział sowieckiej próby przekształcenia Kuby w bazę atomową. Wszyscy zakładali, że Rosjanie nie będą na tyle głupi, by dawać nam taki pretekst do interwencji.

– Wobec tego – zapytał Schlesinger – co, pana zdaniem, skłoniło Chruszczowa do tego kroku?

– Są co najmniej trzy powody – odparł Kennedy. – Po pierwsze, mogłoby to zbliżyć do siebie Rosję i Chiny, a przynajmniej wzmocnić sowiecką pozycję w bloku komunistycznym, pokazując, że Moskwa jest zdolna do śmiałej akcji w celu poparcia komunistycznej rewolucji. Po drugie, to całkowicie zmienia sytuację, w której można by wrócić do sprawy Berlina po naszych wyborach. Po trzecie, jest to kolosalny wewnętrzny problem polityczny, z którym Stany Zjednoczone muszą się uporać.

Na Kremlu zapanował pesymizm. Źródła wywiadowcze donosiły o ruchach wojsk amerykańskich. Wieść o zapowiadanym wystąpieniu Kennedy’ego w radiu i telewizji dotarła do Chruszczowa. Pierwszy Sekretarz poczuł strach.

Filed under: Przebieg wydarzeń | Możliwość komentowania Poniedziałek, 22 października 1962 r., w pierwszej połowie dnia została wyłączona

Centralna Agencja Wywiadowcza dostarczyła kolejny raport poświęcony stopniowi gotowości bojowej baz rakietowych znajdujących się w budowie na Kubie. Systematycznie, punkt po punkcie, analitycy CIA scharakteryzowali stan przygotowań w czterech kompleksach rozrzuconych w zachodniej i środkowej części wyspy. Oceny utrzymane były w tonie alarmistycznym.

W końcowej części raportu analitycy CIA zwrócili uwagę na to, że wywiadowi nie udało się zidentyfikować kanałów komunikacyjnych, łączących poszczególne baterie z potencjalnymi ośrodkami dowodzenia na wyspie, ani dodatkowych kanałów łączności wojskowej pomiędzy Kubą a Związkiem Radzieckim. Pomimo zauważenia budowy pomieszczeń mogących służyć jako magazyny głowic jądrowych eksperci przyznali również, iż „wciąż brak niezaprzeczalnych dowodów, że głowice nuklearne są obecnie rozmieszczone na Kubie”. Zastrzegli jednak, że wykrycie głowic może się nie udać w istniejących warunkach.

Ostatecznie autorzy raportu CIA konkludowali: Po pierwsze – „celem Sowietów na Kubie jest osiągnięcie pełnej gotowości operacyjnej wszystkich baterii tak szybko, jak to tylko możliwe”. Po drugie – wyrzutnie sowieckie na Kubie będą w stanie odpalić w pierwszej salwie czterdzieści rakiet i powtórzyć tę liczbę w drugiej. „Należy zauważyć – podkreślono – że stanowi to dla Stanów Zjednoczonych zagrożenie w przybliżeniu równe wystrzeleniu połowy strategicznych rakiet balistycznych znajdujących się na terytorium ZSRS”.

W ten sposób Centralna Agencja Wywiadowcza jednoznacznie odrzucała możliwość rozmieszczania radzieckich rakiet na wyspie w celach obronnych – w takim przypadku wystarczyłoby szybko doprowadzić do gotowości bojowej jedynie kilka wyrzutni, które „odstraszałyby” Stany Zjednoczone od ewentualnej napaści na Kubę. Pośpieszne przygotowania do wykonania zmasowanego ciosu rakietowego – można było wyczytać z raportu – mają na celu osiągnięcie zdolności zadania Stanom Zjednoczonym „pierwszego uderzenia”.

Filed under: Przebieg wydarzeń | Możliwość komentowania Niedziela, 21 października 1962 r., w ciągu dnia została wyłączona

W Pokoju Sytuacyjnym w Białym Domu pojawił się Pierre Salinger. Na ścianach pomieszczenia rozwieszono olbrzymie mapy Kuby i przyległych obszarów morskich, bez przerwy stukotały dalekopisy. Na Salingera czekał już McGeorge Bundy, by z polecenia prezydenta wtajemniczyć go wreszcie w rozwój wydarzeń.

Bundy oświadczył sekretarzowi prasowemu, że Stany Zjednoczone znajdują się na krawędzi wojny nuklearnej. Na Kubie zostały wykryte radzieckie rakiety, mogące zniszczyć Waszyngton, Nowy Jork i wszystkie inne większe miasta na wschodnim wybrzeżu i na południu kraju. Prezydent zamierza doprowadzić do usunięcia tych rakiet z wyspy, zanim osiągną gotowość bojową. W tym celu zastosuje prawdopodobnie blokadę Kuby. Następny krok uczyni Chruszczow i, jak się wyraził Bundy: „Po prostu nie wiemy, co on może zrobić”.

Do głębi poruszony, Salinger skierował się do swego biura. Na biurku leżała koperta – polecenie przygotowania rodziny do ewakuacji z Waszyngtonu na wypadek ataku nuklearnego na stolicę. Procedurę stosowaną w takich sytuacjach przedstawiono Salingerowi dwa lata wcześniej, gdy obejmował swój urząd. Wiedział, że on sam zalicza się do osób, które zostaną ewakuowane wraz z prezydentem. Nikt jednak – nawet prezydent – nie może zabrać ze sobą rodziny. Ta, spakowana i gotowa do drogi, ma oczekiwać sygnału nakazującego udać się w wyznaczone miejsce poza Waszyngtonem i tam dołączyć do żon i dzieci innych członków personelu Białego Domu. Pracownik, który przekazywał instrukcje, powiedział wtedy Salingerowi: „Jeśli kiedykolwiek otrzymasz rozkaz ewakuacji wraz z prezydentem, staniesz w obliczu najcięższej przeprawy jakiej doświadczyłeś w życiu. Będziesz musiał powiedzieć swojej rodzinie: »Do widzenia – jesteście zdani na siebie«”.

Filed under: Przebieg wydarzeń | Możliwość komentowania Niedziela, 21 października 1962 r., godz. 9.00 została wyłączona

Kennedy pokiwał głową.

– Do tej pory mieliśmy do czynienia jedynie z bombowcami Ił-28, które Moskwa dała Castro – stwierdził. – To nie zmieniało układu sił. Ale rakiety na Kubie to zupełnie inna sprawa. Cóż, chciałbym przed podjęciem ostatecznej decyzji odbyć jeszcze bezpośrednią rozmowę z dowództwem lotnictwa. Muszę być pewien, że ograniczony nalot bombowy to rzeczywiście niewykonalne zadanie. Mam na myśli nalot na minimalną liczbę celów po to, by zlikwidować zasadnicze zagrożenie nuklearne. Tak… Ja też uważam, że należy zacząć od ograniczonych działań i że blokada morska jest odpowiednia do tego. Zwolennicy ataku i inwazji powinni zrozumieć, że w żadnym razie nie odrzucamy tych możliwości całkowicie. Nasze podejście, które będzie przedstawione publicznie, zakłada nie tylko zastopowanie, ale usunięcie rakiet z Kuby przez Sowietów bądź przez nas samych. Blokada ma tę przewagę, że zachowuje nasze opcje i pozastawia też wyjście panu Chruszczowowi. To jest ważne między mocarstwami nuklearnymi. Dlatego zgadzam się, że nasza akcja powinna być skierowana wyłącznie przeciw dostawom broni, i aprobuję termin „kwarantanna” jako mniej agresywny i bardziej pasujący do aktu pokojowej samoobrony niż „blokada”…

Filed under: Przebieg wydarzeń | Możliwość komentowania Sobota, 20 października 1962 r., godz. 14.30 została wyłączona